«ΑΥΓΟΥΣΤΕ ΚΑΛΕ ΜΟΥ ΜΗΝΑ, να ‘σουν δυο φορές το χρόνο»

ΣΕΠΤΕΜΒΡHΣ , Ο ΤΡΥΓΗΤΗΣ

«Σταύρωνε και σπέρνε. Του Σταυρού. Σταύρωνε και δένε.»

ΟΚΤΩΒΡΗΣ , Αϊ- Δημήτρης , έρχεται στα χιόνια φορτωμένος.

Γνωρίζατε ότι ο μήνας Αύγουστος οφείλει το όνομα του στη Ρωμαϊκή Σύγκλητο, η οποία θέλοντας να αποδώσει τιμές στον αυτοκράτορα  Οκταβιανό, ονόμασε τον έκτο μήνα του χρόνου Αύγουστο δηλαδή σεβαστό;

Αυτός, λοιπόν, ο σεβαστός πράγματι, μήνας συνοδεύεται από πλήθος παραδόσεις, προλήψεις, παροιμίες και θρύλους που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά και εντυπωσιάζουν του νεότερους για τη φαντασία, την ευρηματικότητα, την παραστατικότητα και την οξύνοια του ελληνικού λαού.

Ο Αύγουστος σύμφωνα με τις αντιλήψεις του παρελθόντος και τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούσαν τότε, εθεωρείτο η αρχή του χειμώνα: «Από Αύγουστο χειμώνα κι από Μάρτη καλοκαίρι» και «Επάτησεν ο Αύγουστος κι η άκρη του χειμώνα, παύει ο φτωχός το δειλινό κι ο άρχοντας τον ύπνο».

Σήμερα, βέβαια, οι αλλαγές του κλίματός παρουσιάζουν έναν Αύγουστο θερμό. όπως ακριβώς οι ζεστοί μήνες του καλοκαιριού, Ακόμη και οι βροχές σπανίζουν σήμερα, κατά τη διάρκεια αυτού του μήνα.

Δε σπανίζουν όμως οι δοξασίες και οι προλήψεις που δημιούργησε ο λαός μας για τον Αύγουστο. Την νύχτα της 31^ης Ιουλίου με 1 Αυγούστου, πίστευε ο λαός μας, πως ανοίγουν οι ουρανοί και οτιδήποτε προλάβει κάποιος να ζητήσει, μπορεί να το αποκτήσει, όπως πλούτη, δόξα, χρήματα, υγεία, ευτυχία… Μάλιστα στη 1 Αυγούστου οι γυναίκες δεν σκουπίζουν τα σπίτια τους για να μην απομακρύνουν με τα σαρίδια την τύχη, την ευτυχία και τα καλά του σπιτιού.

Επίσης οι έξι πρώτες μέρες του Αυγούστου θεωρούνταν επικίνδυνες από το λαό μας, ο οποίος τις ονόμαζε Δρίμες. Εάν κάποιος, λουζόταν αραίωναν τα μαλλιά του, εάν έκανε μπάνιο ή κολύμπι, το σώμα του γέμιζε εξανθήματα, εάν έπλενε ρούχα, αυτά κόβονταν, τρυπούσαν και εάν μετρούσε τα άστρα, παρουσίαζε στα χέρια του κρεατοελιές ή καρναβίτσες, όπως τις έλεγαν τότε. Σ’ αυτές τις μέρες, τις Δρίμες γινόταν η πρόγνωση του καιρού για ολόκληρο το χρόνο. Για ολόκληρο, ακόμη, το χρόνο θα ήταν κάποιος απρόσβλητος από αρρώστιες, εάν δε νοσούσε από πυρετό ή εντερικές διαταραχές τον Αύγουστο, Γι’ αυτό μια βυζαντινή παροιμία έλεγε «περί της υγείας σου τον Αύγουστο ερώτα».

Σημαντικές θρησκευτικές εορτές, πλαισιώνουν τον Αύγουστο όπως οι εορτές της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, 6 Αυγούστου, και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, 15 Αυγούστου.

Την ημέρα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου πανηγυρίζουν δεκάδες, ενορίες, εκκλησίες, πόλεις και νησιά. Γνωστά μας είναι τα νησιά, Τήνος και Πάρος για τα θαύματα της Παναγίας εκεί, καθώς επίσης και οι κοντινές μας ενορίες Επισκοπής Τεγέας, Καλτεζών, Χρυσοβιτσίου και η δική μας ενορία Θάνα.

Ακολουθούν οι εορτές του Αγ. Φανουρίου, 27 Αυγούστου, και του Ιωάννη του Νηστευτή, 29 Αυγούστου. Ο Άγιος Φανούριος είναι δημοφιλής και κυρίως αγαπητός από τις γυναίκες, οι οποίες προσδοκούν να τους φανερώσει το σύντροφο της ζωής τους και φτιάχνουν γι’ αυτό τη γνωστή φανουρόπιτα. «Άγιε Φανούριε, φανέρωσε μου… και θα σου κάμω μια κουλούρα για την ψυχή της μάνας σου!», γιατί κατά πως λένε η μητέρα του αγίου είχε πολλές αμαρτίες σαν ζούσε κι έχει ανάγκη η ψυχή της από προσφορές και προσευχές. Γενικά ο Άγιος Φανούριος φανερώνει όχι μόνο την τύχη στον άνθρωπο αλλά και όλα τα χαμένα.

Και η εορτή του Ιωάννου του Προδρόμου συγκίνησε βαθύτατα την ψυχή του ελλ. λαού. Η λαϊκή φαντασία βλέπει την κεφαλή του Προδρόμου να αναπηδά μέσα από το δίσκο του ήλιου, όταν ανατέλλει το πρωί της 29^ης Αυγούστου. Οι ελώδεις πυρετοί, που μάστιζαν κυριολεκτικά πριν από την εποχή που άρχισαν οι ψεκασμοί, τη χώρα μας με τα ρίγη τους και τους παροξυσμούς τους, αποδίδονταν κατά τη λαϊκή πίστη στην ταραχή που αισθάνεται η κεφαλή του καρατομηθέντος Αγίου. Γι’ αυτό του απέδιδαν τις προσωνυμίες Θερμολόγος, Ριγολόγος, Παροξυσμός. Κρυαδίτης. Ακόμη δεν έτρωγαν την ημέρα της μνήμης  του μαύρα σταφύλια και σύκα, ούτε καρύδια, ούτε χρησιμοποιούσαν μαχαίρια.

Ο Σεπτέμβρης, September= έβδομος, ήταν ο έβδομος μήνας του χρόνου για το αρχαϊκό ρωμαϊκό ημερολόγιο. Ο μήνας αυτός συνδέεται με πάρα πολλά έθιμα και προλήψεις.

Στο νησί Κως το πρωί της 1^ης Σεπτεμβρίου, αγόρια και κορίτσια παίρνουν νερό από 40 κύματα στην παραλία και ραντίζουν μ΄ αυτό το νερό, αφού προηγουμένως το κρεμάσουν για λίγο στο εικονοστάσι τα ρούχα τους για να μην τα καταστρέφει ο σκόρος και τις γωνίες του σπιτιού για να γλιτώνουν από τα ποντίκια και τη γλωσσοφαγιά των άλλων.

Την ίδια μέρα σπάζουν ρόδια μπρος στην πόρτα του σπιτιού, για να αποφύγουν το κακό, γιατί όπως πιστεύεται ο Άγγελος στις 1 Σεπτεμβρίου απογράφει τις ψυχές που θα πεθάνουν μέσα στο χρόνο. Στη 1 Σεπτεμβρίου γιορτάζεται, επίσης, ο Άγιος Συμεών και οι έγκυες γυναίκες τιμούν πολύ την ημέρα εκείνη και δεν κάνουν καμία εργασία για να μη γεννηθεί το παιδί «σημειωμένο», ελαττωματικό δηλαδή με προβλήματα υγείας. Άλλοι πιστεύουν πως οι άνθρωποι που γεννιούνται στη 1 Σεπτεμβρίου είναι «σημειωμένοι» δηλ. παρουσιάζουν ελαττώματα, είναι στρεψόδικοι, ιδιότροποι, φιλάρεσκοι κ.α.

Το μήνα αυτό, επίσης, απαγορεύονται οι γάμοι, γιατί τρυγάνε τα σταφύλια και ο Σεπτέμβριος, ο τρυγητής, τρυγάει… κι αυτός και οι γάμοι αποτυγχάνουν, οδηγούνται σε διαζύγια ή σε θάνατο του ενός από τους δύο.

Στις 14 Σεπτεμβρίου εορτάζεται η ύψωση του Τιμίου Σταυρού και ο μήνας λέγεται και Σταυρίτης. Η μέρα αυτή λαμβανόταν ως αρχή ή τέλος μισθώσεως, βοσκών, χωραφιών, υπηρετών, εργατών… Επίσης οι ναυτικοί σταματούσαν τα μακρινά ταξίδια και οι γεωργοί άρχιζαν τις προετοιμασίες για τη σπορά όπως αναφέρει και η σχετική παροιμία: «Του Σταυρού σταύρωνε και σπέρνε. Του Σταυρού, σταύρωνε και δένε»

Ο Οκτώβρης ή Αι- Δημήτρης, όπως τον λέει ο λαός μας είναι ο δεύτερος μήνας του φθινοπώρου και συνοδεύεται από τα ευεργετικά για τη γεωργία και για την ανυδρία γενικότερα, πρωτοβρόχια. Η φύση αλλάζει χρώματα. Επικρατεί το χρυσοκίτρινο και το βαθύ κόκκινο. Το κρύο μας στέλνει τα πρώτα του μηνύματα. Όλα βυθίζονται σε περισυλλογή, σαν σε μελαγχολία. Και μόνο οι άνθρωποι δεν ησυχάζουν. Απεναντίας εντείνουν τις προσπάθειές τους, για να τελειώσουν τις δουλειές τους, πριν φθάσει ο χειμώνας.

Οι γεωργοί θα σπείρουν, οι νοικοκυραίοι τακτοποιούν τα τελευταία ξύλα και ανάβουν τα τζάκια, οι νοικοκυρές στρώνουν ζεστά το σπίτι και βγάζουν τα μάλλινα ρούχα και οι ελαιοπαραγωγοί θα αρχίσουν το μάζεμα της ελιάς.

Στις 26 Οκτωβρίου όλες οι εργασίες διακόπτονται για να τιμηθεί ένας από τους αγαπημένους αγίους του ελληνικού λαού, ο Άγιος Δημήτριος. Από καμιά σχεδόν πόλη της χώρας μας δε λείπει η εκκλησία του Αγίου. Το λείψανο του φυλάσσεται σε ιερή λάρνακα στο μεγαλοπρεπή ναό του Αγίου στη Θεσσαλονίκη. Την ημέρα της μνήμης του 26 Οκτωβρίου, ελευθερώθηκε η Θεσσαλονίκη από τους Τούρκους και  έτσι η θρησκευτική γιορτή αποκτά και εθνικό περιεχόμενο.

Επειδή την ημέρα της εορτής, του Αγίου Δημητρίου η ζύμωση των κρασιών έχει γίνει και υπάρχει έθιμο να ανοίγονται τα βαγένια για την καθιερωμένη γευσιγνωσία του νέου κρασιού, η εορτή του Αγίου εορτάζεται σ΄ ολόκληρη την Ελλάδα με πολλή ευωχία, ξεφάντωμα και πλούσια κρασοκατάνυξη.

«Τρεις αντρειωμένοι βούλησαν να βγουν από τον Άδη

ένας λέει το Μάη να βγει κι άλλος τον Αλωνάρη,

κι ο Δήμος λέει του Αη- Δημητριού, που ανοίγουν τα βαγένια»

Οι αντρειωμένοι λοιπόν, οι παλικαράδες και οι λεβέντες των δημοτικών μας τραγουδιών προτιμούν το μήνα με τα κρασιά. Ύστερα άρχιζαν τα νυχτέρια, τα ολονύκτια. Δυό- δυό, τρεις- τρεις και με σειρά μαζεύονταν οι οικογένειες στα σπίτια του χωριού με το σουρούπωμα και κει, ανάμεσα σε «προγνωστικά» για τις σοδειές, πειράγματα, αινίγματα, δημοτικούς σκοπούς, ξεκόκκιζαν τα ξηρά, κεχριμπαρένια καλαμπόκια της χρονιάς. Κι αν ο Θεός τα έφερε όλα βολικά, θα στερεώνουν και κανένα προξενιό, τώρα όπου τέλειωναν οι δουλειές θ΄ άνοιγαν και κανένα σπιτικό, γιατί ο θεός εκτιμάει τη δουλειά, μα και το γέλιο, τη χαρά- γελά ο ίδιος και χαίρεται να βλέπει ευτυχισμένους τους εργάτες του.

Ο Οκτώβριος συνδέεται και με ηρωικά ιστορικά γεγονότα. 3 Οκτωβρίου 1912 η Ελλάδα με τα άλλα συμμαχικά βαλκανικά κράτη κήρυξαν τον πόλεμο κατά της Τουρκίας. 6 Οκτωβρίου έχουμε τη μάχη στην Ελασσόνα, 9 Οκτωβρίου στο Σαραντάπορο, 19 και 20 Οκτωβρίου στα Γιαννιτσά και στις 26 Οκτωβρίου την παράδοση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους στους Έλληνες.

Στης 28 Οκτωβρίου 1940 ο ελληνικός λαός διακήρυξε περίτρανα ότι δεν είναι διατεθειμένος να επιτρέψει την κατάληψη της χώρας του από τους Ιταλούς και πολεμώντας με γενναιότητα και αυταπάρνηση απέδειξε ότι «η μεγαλοσύνη των λαών δεν μετριέται  με το στέμμα παρά με της καρδιάς το πύρωμα και με το αίμα. Τέλος στις 12 Οκτωβρίου του 1949 απελευθερώνεται η Αθήνα από τα Γερμανικά στρατεύματα.

Γενικά όπως καταλαβαίνουμε ο λαός μας με τη φαντασία του και την πρωτότυπη σκέψη του εμπλούτισε τους μήνες με έθιμα και παραδόσεις που δίνουν νόημα στην ύπαρξή του και ανανεώνουν την καθημερινότητά του. Και ως τον φαντάζομαι αυτόν τον απλοϊκό και σύγχρονα μεγάλο δημιουργό με σιγουριά και άπειρη ταπεινοσύνη να θάβει σπόρους μες στη γη, για να φουντώσει απ΄ τον τάφο η ζωή, να συλλέγει με περισσή προσοχή  τον ευλογημένο καρπό της ελιάς, να οργανώνει το πολυήμερο  πανηγύρι των αμπελουργών κόβοντας τσαμπιά και φυλακίζοντας στα θεόρατα βαρέλια των υπογείων τους χυμούς των σταφυλιών,

βλέπω τον άνθρωπο στην πιο μεγάλη του στιγμή και δόξα, βλέπω την αιωνιότητα, την αθανασία της ζωής, τη συνέχεια της φυλής….

Είναι αξιόλογα τα ήθη και έθιμα του λαού μας. Φανερώνουν τον ψυχικό πλούτο και την αγάπη για τη ζωή που τον διακρίνει. Γι΄ αυτό κάποια άλλη φορά θα γίνει αναφορά και στο λαογραφικό πλούτο που αναφέρεται στους υπόλοιπους μήνες του έτους.

Κική Σταυροπούλου- Μέλεγου